در طول تاریخ ثبت شده خراسان، فرشبافی یکی از تولیدات اصلی مردمان آن بوده است. هنری که سینه به سینه، نسل به نسل تا عصر صفویان ادامه یافته و در این دوران از رونق و اعتبار ویژه ای برخوردار شده است. برخی از دستبافتهای عصر صفوی که در موزه ها یا مجموعه های خصوصی نگهداری می شود گواهی بر این مدعاست. طراحی، رنگرزی و بافت سه رکن اصلی برای بافت یک فرش است. در میان این حرفه ها، طراحی قالی جنبه هنری بیشتری نسبت به رنگرزی و بافت دارد. خلاقیت و هوش طراحان قالی سبب ایجاد طیف گسترده ای از طرح ها و نقش های زیبا در فرش ایرانی شده است. اکثر این طرحها با تکیه بر اصول و قواعدی که ریشه در فرهنگ، اعتقاد و سنت ایرانیان دارد، خلق شده اند و هر کدام از این طرحهای منحصر به فرد بیانگر ذهن خلاق هنرمند ایرانی است، طراحانی که در نقاط مختلف ایران بزرگ پراکنده اند و طرح هایشان به همت بافندگان سخت کوش بر فرش ایرانی ثبت شده است. بیشتر دستبافته های عصر صفوی در مجموعه های هنری، موزه ها و گالری های شخصی نگهداری می شوند، برخی از آنها فرشهایی گرانبها و یادگارهایی ارزشمند از تاریخ فرشبافی خراسان بزرگ هستند که با ترکیب بندی افشان شاه عباسی تزیین شده اند. در این مقاله گوشه ای از هنر فرشبافی مردم خراسان در عصر صفویان با استناد به نوشته های موجود در کتابهای هنر اسلامی و فرش مورد بررسی قرار گرفته است و در انتها برخی از فرش های عصر صفوی که احتمال می رود در ایالت خراسان و شهر مشهد بافته شده اند به اختصار معرفی و ویژگی های کلی این طرحها بیان می گردد.

در طی حکومت قاجاریان (13431210 ق/1925 1796) بر ایران، برخی از هنرها از جمله فرش به دلایل متعددی همچون نبود رقیب خارجی و برپایی چند نمایشگاه از فرش های ایرانی در کشورهای غربی، اوجی دوباره می یابد. بازرگانان و تجار ایرانی به خصوص تبریزی ها با توجه به شناختی که از سلیقه مردمان مغرب زمین پیدا می کنند، در اکثر نقاط ایران از جمله مشهد، کارگاه های بافت فرش تاسیس کرده بودند. شایان ذکر است علاوه بر منابع موجود در این زمینه، برخی از بافته های موزه فرش آستان قدس رضوی، کمک فراوانی به شناخت بهتر شیوه بافت فرش در مشهد می نمایند. مهم ترین پرسش های پژوهش این است که هنر صنعت فرش از چه زمانی در مشهد رونقی دوباره یافته است؟ و با توجه به آثار موجود در گنجینه فرش رضوی، فرش های مشهد عصر قاجار چه ویژگی های داشته اند؟ هدف این پژوهش، شناخت بهتر فرش بافی مشهد در عصر قاجار است. در این پژوهش، خصوصیات بافت، طراحی و رنگ بندی فرش مشهد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در حیاط غربی مسجد امام (شاه عباسی) اصفهان، واقع در میدان نقش جهان، قطعه سنگی در کنار دیوار شمالی نصب شده است که در تمام روزهای سال (365 روز) هنگام نیمروز، لحظه ظهر را بدون سایه نشان می دهد. آن گاه موذن بر گلدسته رفته مردم شهر را به نماز فرا می خواند. سنگ ساعت از دو بخش تشکیل شده است، یکی سنگ مستطیل شکل و دیگری سنگ مثلثی شکل که در کنار آن نصب شده و مجموعا یک ذوزنقه قائم الزاویه را تشکیل می دهند و در هنگام نیمروز، آفتاب با زاویه 125 به بدنه جنوب غربی می تابد و با بدنه شمال غربی مماس می گردد. مسجد امام برای جهت گیری به سمت قبله 45 درجه به سمت جنوب غربی چرخیده است در حالی که میدان نقش جهان برای انطباق با تابش خورشید 14 تا 17 درجه به سمت جنوب شرقی جهت گیری نموده است. اختلاف این دو زاویه در دالان ورودی مسجد شاه و همچنین در دالان ورودی مسجد شیخ لطف اله به نحو شگفت انگیزی انعکاس یافته است. این شگفتی در سنگ ساعت مسجد شاه نیز وجود دارد. این سنگ نیز توسط شیخ بهایی تنظیم شده و در مسجد شاه نصب شده است. سنگ ساعت مسجد شاه انعکاسی از دو زاویه مسجد به سمت (جنوب غربی) قبله و میدان به سمت (جنوب شرقی) دیگر می باشد. راز این سنگ تنها در نحوه تابش آفتاب نیست، بلکه در حوه پوشاندن سایه توسط سنگ مثلثی شکل است که در این تحقیق چگونگی آن آشکار شده است.

حرم مطهر رضوی یکی از اماکن مذهبی به شمار می رود. به دلیل اهمیت این بنا نزد مسلمانان سعی شده است برای ساخت آن از تزیینات و هنرهای اصیل ایرانی استفاده شود. هنر در این بنا به بهترین شکل خود به کار گرفته شده است. قالی، نمونه ای از این هنرهاست که علاوه بر زیبایی فضا به پوشش آن نیز کمک می کند. گل شاه عباسی یکی از نقوش مشترک در تمام تزیینات، به خصوص قالی های حرم مطهر است. قالی های حرم مطهر نمونه مناسبی برای معرفی قالی مشهد است. هدف این پژوهش شناخت گونه هایی از گل شاه عباسی در قالی مشهد است. در پی این هدف سعی شده به این پرسش پاسخ داده شود که گل های شاه عباسی در قالی های حرم مطهر رضوی چه ویژگی هایی دارند؟ اطلاعات این پژوهش به روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده و از لحاظ ماهیت به روش توصیفی تحلیلی به این نتیجه کلی رسیده که در قالی های حرم مطهر 90 درصد بندهای ختایی با گل های شاه عباسی پر شده است که این از ویژگی های نقش های شاه عباسی است. گل هایی با تنوع و ظاهری متفاوت که فقط در قالی مشهد می توان آنها را دید. این ویژگی در قالی سایر مناطق دیده نمی شود. درحقیقت می توان این گل ها را «شاه عباسی مشهد» نامید.

در یک روند درست و سالم این تحولات به گونه ای است که عناصر قدیمی شهرها مطابق با نیازهای نوین احیا گردند. نسلهای جدید تمایلی به ادامه ی زندگی در بافتهای سنتی و قدیمی را ندارند و این موجب تغییر در ساختار و حتی تخریب این بافتها می­شود. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش را کارشناسان حوزه پژوهش تشکیل می­دادند و حجم نمونه 30 نفر در نظر گرفته شد در این پژوهش از تکنیک دلفی و مدل سوآرا به منظور دستیابی به اهداف پژوهش استفاده شد. نتایج حاصل از پیاده سازی مدل سوآرا نشان داد که از بین شاخص های شناسایی شده برای بعد اجتماعی شاخص نقش مشارکت بین مالک و سرمایه گذار با امتیاز نهایی 242/0 در رتبه اول، برای بعد اقتصادی، شاخص توجه  به مشارکت در خرید و ساخت و ساز در محدوده با امتیاز نهایی 306/0 در رتبه اول، برای بعد کالبدی توجه به رفع نیازهای فعلی  برای تغییر کالبدی و کارکردی با امتیاز نهایی416/0 در رتبه اول و برای بعد زیست محیطی شاخص نقش ساخت و سازها جدید در زیر ساخت های محدوده با امتیاز 610/0بیشترین را به خود اختصاص داده است.

نقوش گیاهی، از پرکاربردترین و مهم ترین نقش ها در آرایه های هنری حرم امام رضا (ع) است. تصویر گیاهان جزء جدانشدنی در هنرهای سنتی ایرانی است. نقوشی همچون درخت زندگی، درخت سرو، گل های نیلوفر، شاه عباسی و... به شکل فراوانی در این هنرها به چشم می خورد. گیاهان در ادیان، اساطیر و باورهای مذهبی جایگاه بسیار مهمی دارند. مقاله حاضر به بررسی تصویر گل شاه عباسی، به عنوان یکی از نقوش گیاهی بسیار مهم، در تزیینات حرم مطهر امام رضا (ع) و پیشینه آن می پردازد.